Họ Cúc (Asteraceae)
Ðặc điểm thực vật: Actisô là cây cao 1 - 2 mét có lông trắng ở lá và thân. Lá to, có lông ở mặt dưới, phiến lá khía sâu có gai. Cụm hoa hình đấu, màu tím nhạt. Các lá bắc dày, đầu nhọn, ôm lấy cụm hoa.
Ðịa lý phân bố: Actisô là cây thuốc nguồn gốc Ðịa Trung Hải, được người Pháp di thực vào trồng ở Việt Nam từ hàng trăm năm nay ở các vùng có khí hậu ôn đới như Ðà Lạt (Lâm Ðồng), Sapa (Lào Cai), Tam Ðảo (Vĩnh Phúc). Ðến nay Actisô được phát triển trồng ở nhiều nơi, kể cả vùng đồng bằng như Hải Dương cây vẫn phát triển tốt.
Bộ phận dùng: Cụm hoa và lá bắc có phần gốc nạc, thường được dùng làm rau ăn và làm thuốc. La?hái lúc cây sắp ra hoa hoặc mới ra hoa, dùng làm thuốc.
Thành phần hóa học: Hoa có chất đạm 3%. Chất bột đường 10 - 16% (chủ yếu là Inulin) và một lượng nhỏ các polyphenol như: Cynarin - Acid caféic, Chlorogenic và các acid alcol - Tanin - Cynarosid, Colimosid, các enzym.
Lá: Các polyphenol như: Cynarin - Acid caféic, Chlorogenic và các acid alcol như Acid malic, lactic, succinic, fumaric, glyceric, glycolic citric, a hydroxy metylacril. Các flavonoid (dẫn xuất glucosyl và rhamosyl của Luteol) Tanin, Cynarosid, Colimosid. Các enzym như: Imulinaz, Cynaraz, Oxidaz, Peroxidaz, Oxigenaz, Catalaz. Các sinh tố, các muối hữu cơ của muối khoáng Na, Ca, Mg, K. v.v... trong đó K chiếm tỷ lệ cao.
Tác dụng dược lý: Các nhà khoa học Pháp, Liên Xô cũ, Nhật và Thụy Sĩ đã chứng minh các tác dụng của Actisô:
- Tiêm tĩnh mạch dung dịch Actisô sau 2 - 3 giờ lượng mật bài tiết gấp 4 lần.
- Cho uống hoặc tiêm dung dịch Actisô làm hạ cholesterol và urê trong máu. Tăng lượng nước tiểu, tăng hàm lượng urê trong nước tiểu.
- Hoa Actisô có tác dụng giảm viêm, hạ cholesterol trong máu.
- Actisô không độc.
- Artichol tiêm và viên uống là sản phẩm tinh chế của Actisô. Sau 30 năm có mặt trên thị trường Pháp - nay kiểm tra lại tác dụng dược lý và lâm sàng thấy không có tác dụng như dung dịch toàn phần Actisô đã thử nghiệm trước. (Vì vậy Pháp đã ngừng sản xuất Artichol).
Kỹ thuật sơ chế Actisô: Trong lá, hoa và thân, rễ của cây Actisô chứa nhiều enzym (men) oxy hóa. Sau khi hái, các enzym sẽ hoạt động mạnh, phá hủy các hoạt chất chứa trong dược liệu. Vì vậy phải nhanh chóng diệt men để ổn định hoạt chất bằng các phương pháp sau:
- Hấp 5 phút trong hơi cồn sôi rồi phơi hoặc sấy khô ngay.
- Ngâm trong dung dịch NaCl 5% (muối ăn) rồi phơi hoặc sấy khô ngay.
* Nếu không nhanh chóng diệt men mà chỉ phơi sấy khô dược liệu theo phương pháp thông thường thì 80 - 90% hoạt chất có trong Actisô bị phá hủy (đó là điều các nhà sản xuất chế phẩm Actisô phải quan tâm).
Công dụng: Hoa và cụm lá bắc Actisô dùng làm rau ăn. Nấu canh hoặc hầm với xương lợn hay nấu với gan lợn, ăn rất bổ. Với bệnh nhân đái tháo đường có tác dụng hạ lượng đường trong máu (do có chất Inulin), ngoài ra còn có tác dụng nhuận gan, nhuận tràng, lợi tiểu, giải độc. Lá Actisô (và các chế phẩm chiết suất toàn phần như cao lỏng, cao đặc, cao khô Actisô) có tác dụng lợi tiểu, tăng tiết mật, thông mật, hạ cholesterol máu. Bảo vệ gan chống độc (do sự có mặt của 6 chất trong nhóm polyphenol và 10 chất nhóm acid alcol cùng các flavonoid).
Các chế phẩm Actisô trên thị trường Việt Nam
Trên thị trường thuốc Việt Nam đang lưu hành các chế phẩm Actisô như các loại trà túi lọc, các loại thuốc viên bao, các dung dịch uống đóng ống hoặc đóng chai. Chủ yếu được sản xuất trong nước, chứa một thành phần hoặc nhiều thành phần dược chất. (Chỉ có sản phẩm viên bao Chophytol là sản xuất tại Pháp).
No comments:
Post a Comment